حضرت آيت ا... جوادي آملي در گفتاري نشانه هاي سياستمداران عاقل و نيز عواملي که باعث سقوط يک نظام مي شود را تشريح کرده اند که آن را به نقل از خبرگزاري حوزه تقديم خوانندگان عزيز مي کنيم.

***

در نظام اسلامي همه ما مسئوليم و مسئوليّت براي مسئول، مسبوق به صيانت و سياست نفس است. در بيانات نوراني اميرالمومنين عليه السلام که هم در مسائل اخلاقي و هم در کشورداري انسان کامل است، آمده: «…انْ يسوس نفسَه قبل ان يسوس جنده» (۱)، هر مسئولي قبل از اينکه ديگران را رعايت کند، بايد خود را رعايت کند و قبل از سياستمداري نسبت به ديگران، بايد سياستمدار داخلي نفس خود باشد. در درون انسان، خواسته هاي زيادي هست که اگر انسان، سياستمدار نباشد و آن ها را تعديل نکند، پيش از اينکه براي نجات ديگران گام بردارد، خود در مهلکه گمراهي و ضلالت فرو مي رود. از اين رو در بيان نوراني ديگر از حضرت علي عليه السلام آمده است: «اجلّ الامراء مَنْ لم يکن الهواءُ عليه اميراً» (۲)،بزرگ ترين امير و مسئول، کسي است که اسير هوي نباشد. چون هوي و هوس، گاهي شهوت غريزي و غضب طبيعي نمي خواهد؛ بلکه امارت و سلطنت، آن هم سلطنت بر درون را طلب مي کند و معناي سلطنت بر درون اين است که هوس، بر بالاي کرسي مي نشيند و بر تمام فرآورده هاي علمي و تجربي و قوا و شئون نفس دستور مي دهد؛ مثلاً، به علم دستور مي دهد که چنين فتوا بده؛ به فرزانگي دستور مي دهد که چنين دسيسه بازي و شيطنت کن. رياست طلبي، بد ترين و تلخ ترين صفتي است که انسان در درون نفس به آن مبتلاست و هيچ کسي هم از گزند آن در امان نيست.

از اين روي درباره خطر نفس گفته اند: «اعدي عدوّک نفسک الّتي بيْن جنْبيک» (۳)، دشمن ترين دشمنان تو نفس توست. يکي از شرارت هاي هوس اين است که هرگز نمي خواهد دشمن خود يعني عقل، هوش و دانش را از پاي درآورد و اعدام کند، بلکه مي خواهد آن ها را اسير بگيرد و بر آن ها فرمانروايي کند. اينکه مي بينيد نظم نوين جهاني! آرامش بشريّت را به هم مي زند، براي آن است که آنان درس، زياد خوانده اند و علم صناعي، زياد دارند؛ اما نه براي تامين رفاه بشريّت بلکه براي تامين خواسته هاي چيزي که بر کرسي رياست نشسته است؛ يعني هوس. هيچ کس را در هيچ حالي از گزند اين دشمن، گريزي نيست.

خود ارزيابي

براي اينکه بفهميم مبتلابه بيماري جاه طلبي هستيم يا نه، بايد خود را ارزيابي کنيم؛ از اين رو فرموده اند: اگر ديديد، حالات شما در شرايط گوناگون عوض شد، بدانيد که به دام هوس نزديکيد و اگر عوض نشد، خوشحال باشيد و بدانيد مانند آن طاير خوش پروازي هستيد که در فضاي باز، دام را مي بيند و در آن نمي افتد.

در حديث آمده است: «المرء يتغيّر في ثلاث: لقربٍ من المُلوک والولايات والغِني بعد الفقْر ومنْ لم يتغيّر في هذه فهو ذو عقلٍ قويمٍ وخُلقٍ مستقيمٍ» (۴) يعني، وضع غالب انسان ها در شرايط گوناگون عوض مي شود؛ اما اگر کسي مسئوليتي پيدا کرد يا به دستگاه مسئولي نزديک شد يا وضع مالي وي بهتر شد، ولي اخلاق او عوض نشد، فرزانگي اش به فرومايگي و فروتني اش به تکبّر مبدل نشد. او داراي عقل قويم و خلق مستقيم است. همه ما در هر لحظه بايد خود را بيازماييم. صحنه درون، ميدان جنگ است و اين جنگ، آتش بس پذير نيست. هيچ کسي در هيچ دوره اي از عمر خود آسوده از نبرد داخلي نيست؛ البته ميدان جنگ فرق مي کند. اگر کسي در دوران جواني بيدار نشود، بيدار کردنش در دوران پيري، بسيار مشکل است. مي گويند خواب در موقع سحر، سنگين تر از خواب اوايل شب است. چون هر چه خواب، دير تر مي شود، سنگين تر مي شود، مگر به پايان خود نزديک شود.

نظام اسلامي در سايه اخلاق

در نظام اسلامي، همان گونه که در صيانت و اخلاق اسلامي معيار، نان و گوشت و … نيست بلکه فضايل اخلاقي است، در جذب و جلب اعتماد مردم هم معيار، مسائل اخلاقي است. در يکي از بيانات اميرالمومنين ع آمده است: «قلوب الرّعيّة خزائنُ راعيها فما اودع فيها او زرع فيها من خيْرٍ او شرٍّ وجَد ها» (۵) مسئولين در نظام اسلامي با دل هاي مردم، سر و کار دارند و دل هاي آنان مزرعه مسئولين است. هر کسي در هر مزرعه اي هر چه کاشت، درو مي کند. مردم سختي ها را تحمّل مي کنند ولي ظلم، رشوه و بداخلاقي را تحمّل نمي کنند. حضرت علي عليه السلام مي فرمايد: «يُستدلّ علي إدبار الدّول باربعةٍ»؛ يعني اگر انسان خواست ببيند نظامي مي ماند يا سقوط مي کند، چهار معيار را بايد بررسي کند.

اگر خداي ناکرده اين چهار چيز در نظامي وجود داشت، آن نظام سقوط مي کند و اگر نبود، براي هميشه مي ماند. اين چهار معيار، عبارتند از: «تضييع الاصول، والتّمسک بالغرور و تاخير الافاضل و تقديم الاراذل» (۶) يعني، اگر اصول ارزشي واخلاقي ضايع شود، ظلم جايگزين عدل و خيانت جايگزين امانت و انسان مغرور شود؛ افراد حزب اللهي، امين، لايق و با تجربه، منزوي شوند و اشخاص رذل، بدسابقه، بد اخلاق و سست اعتقاد مصدر کار قرار گيرند، در آن صورت مي توان نتيجه گرفت که سقوط مي کند.

حال براي اصلاح و حفظ نظام اسلامي خود بايد خودمان را اصلاح و حفظ کنيم، به گونه اي که مسائل ارزشي در تدوين و تهيّه برنامه ها کاملاً ملحوظ شود و رعايت حقوق مجريان فاضل و تقديم آنان در مقام اجرا بر ديگران، محفوظ باشد.

جنگ نابرابر در جهاد اکبر

شبيخون دشمن داخلي اگر جنگي مانند جنگ تحميلي عراق بر ايران باشد که دشمن اولاً سلاح هاي بيشتر و پيشرفته تر داشته باشد و دوم آن که غافلگيرانه حمله را شروع کند، اين جنگ، جنگي نابرابر است. در جهاد اکبرمشکل ما همين است؛ زيرا قبل از آمدن نيروهاي خودي به ميدان، نيروهاي دشمن به ميدان آمده و صحنه ها را گرفته و سنگربندي کرده اند و مبارز، طلب مي کنند. ما عقل، علم و سلسله دستوراتي ديني داريم که نيروهاي خودي است و در مقابل، شهوت، غضب، جهل و هوي پرستي نيروهاي بيگانه است. پيش از اينکه عاقل شويم و چيزي ياد بگيريم، شهوت و غضب و… آمده اند صحنه را پر کرده اند و اين همان جنگ نابرابر در ميدان جهاد اکبر است. براي پيشگيري از چنين نبرد نابرابري به ما گفتند در گوش راست فرزندانتان براي اولين بار، قبل از اينکه هيچ حرف ديگر را بشنود، اذان و در گوش چپ او اقامه بگوييد؛ يعني قبل از اينکه دشمن بيايد سنگر بگيرد شما او را مسلّح کنيد.

رابطه حيا با عقل

حيا، نشانه عقل نيز گفته اند: بيازماييد اگر شخصي در برابر کار بد خجالت مي کشد، بدانيد نبوغي دارد. چون حيا با عقل هماهنگ است. از حياي او مي فهميم که مي تواند عاقل خوبي باشد. همان گونه که از اميرالمومنين عليه السلام نقل شده است که جبرئيل بر حضرت آدم ع نازل شد و او را ميان عقل، حيا و دين مخيّر کرد، آن حضرت عقل را برگزيد؛ دين و حيا گفتند: ما ماموريم هر جا که عقل هست ما هم باشيم (۷)

گاهي انسان احساس تنهايي مي کند، چون با کسي نيست، در اين حال از ارتکاب گناه پروايي ندارد؛ زيرا کسي او را نمي بيند تا خجالت بکشد، ولي بررسي مي کند و مي بيند که در حقيقت تن ها نيست. «کرام کاتبين» فرشتگان، انبيا و اوليا و از همه بالاتر، ذات اقدس الله بر همگان آگاه است، آنگاه خجالت مي کشد و اگر انسان در مشهد، مريي و منظر اين همه ذوات نوراني باشد و احساس شرم نکند، معلوم مي شود يا وجود آن ها را باور نکرده و يا باور را جدّي نگرفته است؛ اما اگر انسان اين راه ها را طي کند، بر هواي خود امير است؛ وقتي بر هواي خود امير بود، سياستمدار خوبي در حوزه نفس خود است و وقتي در حوزه نفس خود سياستمدار خوبي بود، مي تواند امير، فرمانروا و سياستمدار ديگران نيز باشد و جامعه اسلامي را جامعه برينِ عقلي کند و به دست صاحب اصلي اش ولي عصر امام زمان ارواحنا فداه بسپارد.

صالح ترين کار ها

انسان هاي کاملي که خُلق آن ها قرآن است، اشتغال به تهذيب نفس را صالح ترين کار ها مي دانند. اميرالمومنين ع مي فرمايند: «الاشتغالُ بتهذيب النفس اصلح» (۸) صرف عمْر در تهذيب روح، صالح ترين کارهاست. البته اين، بدان معنا نيست که انسان از هر کاري دست بردارد و به تهذيب روح بپردازد؛ بلکه به اين معناست که در هر کاري به فکر نزاهت روح باشد و اصولاً بيکاري مايه «وَهن» است. انسان بيکار، ناچار است «کَلّ» بر ديگران باشد و همين، مايه فرومايگي روح است و روح فرومايه هرگز فرزانه و مهذّب نخواهد شد و نمي تواند بر جامعه اي رياست کند، چون در سياست درون وامانده و در نبرد داخلي درمانده است.

1-شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج ۱۷، ص ۱۹ - 2-شرح غرر الحکم، ج ۲، ص ۴۳۸- 3-بحار، ج ۶۷، ص ۶۴- 4-شرح غرر الحکم، ج ۲، ص ۱۴۶

5-شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج ۱۱، ص ۹۴- 6-شرح غرر الحکم، ج ۶، ص ۴۵۰- 7-هبط جبرئيل علي آدم (ع)فقال: يا آدم إني امرت ان اخيّرک واحدهًْ من ثلاث /کافي، ج ۱، ص ۱۰، کتاب العقل والجهل، ح 3- 8-شرح غرر الحکم، ج ۱، ص ۳۴۸

نويسنده: آيت الله جوادي آملي

منبع : روزنامه كيهان، شماره 20653

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: